Gezondheid mist nog een business case

De zorgsector ligt onder druk. Te duur, te veel patiënten, te weinig zorgprofessionals. Om een grotere crisis te voorkomen, kunnen we maar aan één belangrijke knop draaien: preventie. Anders gezegd: hoe zorgen we ervoor dat mensen gezonder worden en blijven? Een eenvoudige vraag, waar geen makkelijk antwoord op gegeven kan worden. De NOM zocht die antwoorden op 14 november tijdens de Ronde tafel Preventie in de Zorg. Gasten met verschillende invalshoeken discussieerden met elkaar over oplossingen om de broodnodige transitie te kunnen aanzwengelen.

,,Wil je serieus iets voor de gezondheid van mensen betekenen? Dan moet je niet geneeskunde gaan studeren.’’ Hatzee. Hoogleraar Economie van de Volksgezondheid en directeur van Lifelines Jochen Mierau gooit hem er lekker in. Zijn punt is dat de meeste winst valt te behalen buiten de zorgsector. Laat mensen gezonder leven en je zet veel grotere stappen. Dat is precies waar het tijdens dit Ronde tafelgesprek om gaat. Want: hoe doen we dat dan? Wie is aan zet? En valt er nog een beetje geld te verdienen in de preventie?

Om met dat laatste te beginnen: dat is lastig. Voor de NOM is het zelfs de reden om dit gesprek te beleggen. Directeur Dina Boonstra: ,,We weten allemaal hoe belangrijk de transitie van zorg naar gezondheid is. Maar toch ontmoeten wij amper ondernemers die met preventie bezig zijn. Dat is raar. We willen weten waar dat aan ligt en wat we kunnen doen om er verandering in aan te brengen.’’

Daar zit hem dus ergens de crux, in het verdienmodel, in het omzetten van die maatschappelijke baten in klinkende munt. Nick Cramer, de gastheer van dit Ronde tafelgesprek, poneert het in een houtsnijdende stelling. ,, De baten van innovaties rond preventie komen op een andere plek terecht dan de lasten. Om die reden blijft het zorgsysteem zoals we dat kennen, in stand.’’

Willen we serieus iets veranderen aan de manier waarop we omgaan met zorg en gezondheid, dan zal dat systeem dus drastisch op de schop moeten. Cramer is daar druk mee. Hij noemt zichzelf Zorgveranderaar en bestiert de Leefstijlstraat in Emmen, de plek waar deze middag – te midden van verschillende attributen om aan je fitheid te werken – gediscussieerd wordt. Hij is ervan overtuigd dat een ongezonde leefstijl een uitkomst is van andere problematiek. Denk aan armoede, schulden, verslavingen, eenzaamheid en meer. Willen we iets aan de gezondheid doen, dan moeten we aan al die problemen werken.

Dan is de vraag: hoe gaan we dat bekostigen en wie draait ervoor op? In wezen betalen we er nu met zijn allen voor in de vorm van belastingen en zorgpremies. Als we nu investeren in de gezondheid van mensen en alle lagen die daaronder liggen, dan zijn we uiteindelijk goedkoper uit. Of in ieder geval houden we de zorgkosten dan in bedwang. Maar dat is een lange terugverdientijd. Té lang, voor de economische wetten zoals ondernemers ze kennen. Nogmaals: een mooie business case is er meestal niet te maken.

Toch zit daar het ei van Columbus. Budgetten die nu nog gaan naar ‘repareren’, moeten verschuiven naar ‘voorkomen’. Om dat voor elkaar te krijgen moeten alle partijen de handschoen oppakken. Overheid, zorg, bedrijfsleven, allemaal. ,,Dat is niet zo moeilijk. Het is een keuze’’, vindt Jochen Mierau. ,,We hebben een wettelijk recht op zorg, maar geen wettelijk recht op gezondheid. Zodra we dat regelen, ontstaan vanzelf business cases. Dan móeten ondernemers wel veranderen en kunnen nieuwe ondernemers in het gat springen.’’

De wereld zit nu nog scheef in elkaar. De ondernemers die ons ziek maken (tabaksindustrie, producenten van ultrabewerkt voedsel, frisdrankmakers enzovoort) verdienen daar geld aan. De bedrijven die ons weer beter maken, de farmaceuten, ook. Mierau: ,,Als we er als maatschappij voor kiezen om voor meer gezondheid te gaan, dan schakelen we die twee machtige industrieën uit. En die laten dat niet zo maar gebeuren. Kijk maar hoe de suikertaks langzaam maar zeker is verdwenen uit het zorgakkoord. Dat is keiharde lobby.’’

Het vergt lef om die lobby terzijde te schuiven en te kiezen voor wat goed is voor de mens, en voor het niet verder stijgen van de zorgkosten. Het kán wel, zegt Mierau. ,,We hebben wettelijk vastgelegd hoeveel zout er in brood mag zitten en hoeveel vet in melk. Dat kunnen we ook met suiker, met koolhydraten, met ultrabewerkt voedsel. Je kunt er voor kiezen om producenten die meer dan een bepaalde hoeveelheid van die stoffen gebruiken, stevig te beprijzen. Dat zou ook fair zijn, want dan komen de kosten voor ongezondheid te liggen bij de veroorzakers ervan. Het gevolg is dat de meeste producenten dan onder dat niveau blijven. En dat is waar je heen wilt.’’

Hier komt de rol van ondernemerschap om de hoek kijken. Met nieuwe regelgeving ontstaat er een nieuw speelveld. ,,Ondernemers kunnen de transitie aanjagen door producten en diensten te ontwikkelen die in dat nieuwe speelveld passen’’, zegt Els Reeuwijk. Zij is expert als het aankomt op innovatie in de zorg en houdt zich bezig met het Integraal Zorgakkoord in Drenthe. Ze heeft het niet alleen over voeding, maar over alle innovaties die mensen helpen aan een gezondere leefstijl. ,,Daar is een nieuwe manier van financiering voor nodig, die niet alleen kijkt naar financiële winsten, maar juist naar maatschappelijk voordeel.’’

Dat dat nodig is, weet Anton Knipper. Hij ontwikkelde een tool om het geheugen te trainen, zo vertelt hij vanaf zijn stoel in het publiek. ,,Ik heb mijn startup opgericht om mensen te helpen, om vroegtijdig dementie op te sporen en te ondersteunen het geheugen op peil te houden. Maar ik moest voor financiering door een economische hoepel springen en dat lukte niet. De business case was niet rond. Dus heb ik het bedrijf omgegooid en nu train ik met min of meer dezelfde tool advocaten die erdoor hun werk beter kunnen doen. Ergens is dat natuurlijk niet wat je wil.’’

Kai Yiu Ho heeft een soortgelijke ervaring. Hij werkt als interventieradioloog, zag al lang gelden dat de vaten van zijn patiënten meer gebaat zijn bij een gezonde leefstijl dan bij medische ingrepen en besloot daaraan te gaan werken. ,,Dat ging geweldig, we hadden goede resultaten. Totdat de ziekenhuisdirecteur meldde dat het systeem dat wij hadden ontwikkeld te duur was en het ons bovendien inkomsten van medische ingrepen scheelde. De stekker werd eruit getrokken. Zo werkt het.’’ Onder de naam Dr. Healthy helpt hij nu via een uitgekiend platform particulieren aan een gezonder eet- en beweegpatroon.

Hier zie je hoe de oude wereld de nieuwe dwars zit. Het roer moet radicaal om. Maatschappelijke winst moet boven een sluitende business case gaan. Voorlopig althans. Want ondernemerskansen zijn er genoeg. We zijn onderweg naar een nieuwe wereld waarin gezondheid het uitgangspunt is, en zorg niet meer dan een redmiddel. Kan niet anders, want zoals het nu geregeld is, redden we het niet veel langer meer.