Noord-Nederland schrijft eigen toekomst in de sterren

Noord-Nederland heeft toekomst. Door aan de juiste touwtjes te trekken, kan de regio meekomen en zelfs vooroplopen in de economische ontwikkelingen. Welke touwtjes de juiste zijn, hangt van allerlei factoren af. De afgelopen maanden is hard gewerkt aan verschillende toekomstscenario’s, zodat de juiste beslissingen kunnen worden genomen.

Samenwerking. Dat is wat Noord-Nederland altijd verder heeft gebracht. Denk aan de coöperaties van weleer, de gezamenlijke inspanningen om terpen, wierden en kanalen aan te leggen. Denk ook aan de sterke netwerken van nu, de korte lijntjes tussen bedrijfsleven, onderwijs en overheid.

‘Eind negentiende eeuw werd de samenleving als gevolg van de industrialisering veel complexer. Daar waren nieuwe vaardigheden voor nodig, nieuwe kennis. Scholen werden gesticht, de overheid ging zich er steeds meer mee bemoeien. Daar zie je al dat de netwerken zich uitbreidden, vooral rond de landbouw en de verwerkende industrie. Later kwamen daar meer clusters bij, zoals het chemische. Het zijn patronen die ontstonden en nu nog doorwerken’, zegt Marijn Molema. Hij is bijzonder hoogleraar Regionale Vitaliteit & Dynamiek aan de Rijksuniversiteit Groningen.

De toekomst van ons landsdeel is daarop het uitgangspunt. Als je wil weten waar je heen wilt, moet je weten waar je vandaan komt. Molema: ‘Het verleden is inspiratie, maar meer dan dat. Je ziet processen die nu nog doorwerken en die belangrijk zijn voor de eigenheid van onze regio. Die werken ongetwijfeld ook door in de toekomst, dus daar moet je rekening mee houden.’

De historicus heeft daar een goed voorbeeld bij: de landbouw. Na de oorlog begeleidde de overheid intensief de schaalvergroting. Zij adviseerde, deelde kennis en vaardigheden, speelde een rol als intermediair om het hogere doel te bereiken. ‘Je ziet dat we nu kampen met de gevolgen van dat beleid, namelijk de zoekgeraakte balans tussen economie en ecologie. Het verleden kan helpen de uitdagingen te begrijpen, maar ook handelingsperspectief bieden. Historische organisatievormen, zoals de landbouwvoorlichting, kunnen in een nieuwe vorm helpen in de hedendaagse zoektocht.’

Een ander beeldbepalend proces in de geschiedenis van Noord-Nederland vond plaats eind jaren zestig. De fabrieken waar veel mensen nodig waren om serieel te produceren, verdwijnen naar lagelonenlanden. Dat ontluikt een crisisgevoel, wat nieuwe ideeën tot gevolg heeft: we moeten gaan clusteren, aandachtsgebieden maken die kansrijk zijn. Daar heeft de NOM later ook een rol in gespeeld.

Al die ontwikkelingen leidden tot waar we nu staan, op een schakelmoment waarin het woord transitie op bijna alles van toepassing lijkt. Molema: ‘We zitten in een tijd van verandering. Anderhalve eeuw lang ging het om meer, meer, meer. Groei en ontwikkeling werden uitgedrukt in geld. Dat kan niet meer, omdat er simpelweg grenzen aan onze planeet zitten.’

Dat is de toekomst, die vandaag al begint. Wat morgen brengt, weet niemand. Rekening houden met verschillende scenario’s kan wel. En dat is precies het terrein van Aleid Brouwer. De sociaal geograaf is bijzonder hoogleraar Brede Welvaart en houdt zich veel bezig met het opstellen van toekomstscenario’s, op allerlei terreinen. De NOM vroeg haar dat ook te doen voor de economische ontwikkeling van Noord-Nederland. Zoals ze het zelf zegt: ze kan niet voorspellen, maar wel voorstellen.

Dat is belangrijk, om het juiste handelingsperspectief te kunnen hebben. Als je weet welke kant je op wil én je ziet welke factoren invloed hebben, dan kun je de juiste instrumenten inzetten om het schip zo goed mogelijk op koers te houden. Samen met heel veel studenten ontwikkelde Aleid Brouwer vier verschillende toekomstscenario’s.

‘Je hebt niet alles in de hand. In zulke scenario’s werken we uit wat ons te wachten staat als externe factoren de ene of de andere kant op bewegen. Dat is in wezen wat wij doen. We gebruiken een methode om na te denken over de toekomst, zodat je je erop kunt voorbereiden, zodat je de juiste beslissingen kunt nemen.’

De afgelopen maanden spraken haar studenten met tal van stakeholders. Van ondernemers en managers tot ambtenaren en deskundigen. Zo ontstond een beeld van welke factoren de grootste invloed zouden kunnen hebben op de economische ontwikkeling in het Noorden. Dat beeld werd vertaald in een assenstelsel waarlangs de economische ontwikkeling zich beweegt.

Klinkt dat abstract? Aleid Brouwer: ‘Een simpel voorbeeld is brexit. Voorafgaand aan de uitslag van de stemming zijn er ongetwijfeld scenario’s gemaakt in alle landen van Europa. Wordt het een brexit? Dan staat ons dit te verwachten en moeten we dat doen. Blijft het Verenigd Koninkrijk in de Europese Unie? Dan kunnen we beter dit en dat doen. Zo werkt het ook met onze scenario’s voor Noord-Nederland. Invloeden van buiten bepalen voor een deel waar het naartoe gaat. Door die verschillende invloeden te beschrijven en na te denken over hoe groot hun impact is, geven we handelingsperspectief. Je hoeft niet meer verrast te worden.’

Historicus Wiek van Gemert hielp om het werk van de studenten te vertalen naar de historische tijdlijnen en toekomstscenario’s. Wiek van Gemert: ‘Door te kijken naar de verschillende sectoren van de noordelijke economie ontstaat het beeld van een economie die zich ondanks tegenslagen is blijven ontwikkelen. Het Noorden is een schat van mooie verhalen. De studenten hebben ontzettend veel interessante informatie in kaart gebracht, die ik heb geprobeerd op een mooie manier samen te brengen.

Daaruit komt een divers beeld van economische ontwikkeling naar boven: een ondernemer, zoals Willem Albert Scholten, kan de aanjager van een hele sector zijn, datzelfde geldt voor een vondst van bijvoorbeeld zout of aardgas. Maar een sterke sector kan ook weer andersoortige bedrijvigheid aanjagen, zoals de landbouw die een maakindustrie voor landbouwwerktuigen voortbracht. De grootste gemene deler in het Noorden is samenwerking: dat speelt een grote rol in het verleden, heden en daar is de regionale economie ook richting de toekomst op ingericht.