Jitske Kramer biedt een interessant perspectief op ondernemerschap, omdat zij ons met een andere bril laat kijken naar sociale systemen en culturen. ‘Alle verbanden waarbinnen mensen samenwerken – van verenigingen tot bedrijven – kun je zien als een tribe’, stelt de corporate antropoloog. ‘En organisaties die goed omgaan met verschillen, bouwen de sterkste tribes.’
Haar nieuwste boek gaat over de tricky tijden waarin we leven door grote veranderingen op alle levensgebieden. Ja, ook in de noordelijke regio’s ervaren we de impact daarvan, inclusief de onzekerheid en onrust die hoort bij een tussenfase op weg naar een nieuwe tijd. En precies daarom vragen we Jitske om nog eens te vertellen over één van haar kernthema’s: cultuur en samenwerken. Want als de realiteit chaotisch is, hebben we volgens de veelzijdige antropoloog nog sterker behoefte aan cultuur. Omdat cultuur ons helpt met de chaos om te gaan en elkaar te vinden in een verenigbaar verhaal en een gezamenlijke missie. Maar hoe werk je aan iets ongrijpbaars als cultuur?
‘Cultuur speelt zich af tussen mensen’, geeft Jitske aan. ‘We realiseren het met elkaar, binnen de verbanden waarin we met elkaar leven en werken. Wij vormen de cultuur, al vormt de cultuur ons ook. Zodra er leefregels en werkwijzen zijn bedacht, dan kopiëren we dat gedrag van elkaar en leren we het aan nieuwe generaties. Dat maakt cultuur tot een emotioneel gegeven. Het is ‘hoe we het doen’ en het bepaalt ‘waar we van zijn’. Kijk maar naar fusieprocessen. Bedrijven die een andere organisatie overnemen hebben de neiging om te gaan uitleggen hoe het bij hen werkt. Maar als je beseft dat culturen zich verschillend ontwikkelen, is het veel interessanter om elkaars cultuur te leren kennen en samen te onderzoeken wat in de nieuwe context het beste werkt.’
Voor de corporate antropoloog – die zich als spreker, ondernemer, auteur en facilitator in en rond verschillende tribes in binnen- en buitenland beweegt – zijn bedrijven minstens zo interessant om te bestuderen als inheemse stammen. ‘Een onderneming is immers ook een tribe’, zegt Jitske. ‘Het zijn mensen die iets met elkaar te doen hebben en in hoeverre dat goed slaagt, hangt grotendeels af van de onderlinge relaties. Hoe beter je omgaat met verschillen, hoe sterker je tribe is. Want al het aanwezige potentieel is nodig om vraagstukken op te lossen. Daarom is het zo belangrijk om kennis en ervaringen te delen en iedereen de kans te geven te zeggen wat er gezegd moet worden.’
Zeggen wat er gezegd moet worden: precies dat maakt het spannend. Want kan dat? Kan dat werkelijk? En wordt er ook echt geluisterd? Jitske ziet daar een grote uitdaging. ‘Veel organisaties denken dat alles bij hen gezegd kan worden, maar vergeten dat de minderheid meestal hun mond houdt. Zeker als ze niet tot de zittende macht behoren en een afwijkende mening hebben binnen de gangbare cultuur. Het schept duidelijke kaders als je zegt ‘zo doen wij dat hier’, maar daarmee zet je een organisatie ook vast’, waarschuwt ze. ‘En dan mis je kansen tot ontwikkeling, verandering en vernieuwing, terwijl dat hard nodig is om als bedrijf te overleven. Zeker in deze tricky tijden.’
Jitske geeft toe dat omgaan met verschillen hard werken is. ‘Diversiteit kan leiden tot gedoe of vertraging, maar draagt óók de belofte van creativiteit en innovatie in zich als je het aan durft te gaan. Toch blijkt in de praktijk dat we het liefst werken met de mensen die op ons lijken. Daarom kiezen bedrijven bij het aannemen van nieuwe mensen vaak variaties op wat ze al in huis hebben’, ziet de corporate antropoloog. ‘En dan laat je letterlijk kansen buiten lopen, want meer van hetzelfde is op termijn niet genoeg. Als je mensen durft binnen te halen die echt anders kijken en denken dan jij, dan biedt dat openingen om ingesleten patronen en routines te doorbreken. En dáár kom je verder mee.’
‘Al is het wel belangrijk om te beseffen dat diversiteit in je bedrijf niet automatisch betekent dat er verandering komt’, benadrukt Jitske. ‘Verschillen kunnen pas iets moois opleveren als iedereen mag meedoen en er ook echt wordt geluisterd naar al die stemmen. Zelfs die van de zogenaamde dwarsliggers, die altijd met hun neus naar een andere kant neigen. In plaats van deze mensen te corrigeren of te negeren – wat ondermijnend is voor de kracht van de tribe – is het veel interessanter om je te verdiepen in wat zij zien en denken. Wie weet wat voor potentie je aanboort! Blijf daarom altijd nieuwsgierig, ook naar de mensen die al langer in je bedrijf werken. En vraag jezelf regelmatig af in hoeverre de verschillende perspectieven en ideeën ook daadwerkelijk worden benut.’
Om organisaties speels op gang te helpen, maakt de corporate antropoloog het thema diversiteit graag wat luchtiger door een parallel te trekken met muzikale jamsessies. ‘Het mooie van jammen is dat iedereen zijn geluid moet laten horen’, legt ze uit. ‘Elk individu moet gáán, maar zonder overheersend te zijn in de groep. Je speelt, probeert, luistert, reageert, zet de toon en biedt openingen aan anderen. Zo ervaar je gaandeweg wat wel of juist niet werkt. Jamsessies zijn erop gericht dat iedereen goed uit de verf komt én dat er nieuwe muziek kan ontstaan. Daar kunnen bedrijven en netwerken iets van leren. We mogen best wat meer jammen met elkaar en onze verschillende culturen.’
Als organisaties het interne – en mogelijk ook externe – samenspel meer willen inspireren op jamsessies, is een open houding aan te bevelen. Jitske: ‘Hoe losser je erin staat, hoe meer plezier je hebt. Omgaan met verschillen en het onverwachte vraagt om nieuwsgierigheid, ontspanning en enige zelfspot, maar ook om goede begeleiding. Het vraagt een leider die kaders schept én ruimte geeft, iemand die kan meebewegen en inspelen op wat er op dat moment nodig is. Het gaat om balanceren op grenzen: op de grens van gemak en ongemak, tussen weten en niet-weten, front- en backstage. Durf maar eens voorbij te gaan aan verticale en horizontale grenzen, of de geografische en demografische scheidingen. En daag vooral de bedrijfsgrenzen en de grenzen van je eigen waarheid uit. Laat de spelregels los en kijk wat er ontstaat. Want cultuur maken we samen steeds opnieuw.’
In haar nieuwste boek toont Jitske dat omgaan met ongemak en niet-weten meer dan ooit nodig is om overeind te blijven. ‘Bedrijven hebben de neiging om snelle stappen te maken. Ze willen van de ene op de andere dag een verandering invoeren, maar zo werkt het niet. Je beweegt geleidelijk en aftastend met elkaar naar die nieuwe cultuur toe. Al moet je eerst het oude durven loslaten, een vrije val maken: springen en niet meer terug kunnen. En dáár gebeurt het, dan ontstaat er ruimte voor iets nieuws. Het is een ongemakkelijke fase, die we in de antropologie liminaliteit noemen, een soort tussentijd waarin het niet meer is zoals het was, maar ook nog niet hoe het moet of gaat zijn. En het gevoel van ongemak en onzekerheid dat daarbij hoort, wordt in deze tijd extra versterkt, omdat we maatschappelijk gezien óók middenin zo’n overgangsfase zitten.’
Het is een wankele periode die Jitske omschrijft, maar die is volgens haar cruciaal om tot transformatie te komen, zowel voor bedrijven als onze samenleving. ‘Het is een uitdagende fase die vol kansen, maar ook vol gevaren en verleidingen zit. Omdat gevestigde normen en zekerheden verdwijnen, gezag wordt ondermijnd en oude rechten worden opgeschud, zijn we gevoeliger voor mensen die zeggen te weten hoe het zit en prachtige eenvoudige oplossingen beloven. Deze tricksters zijn van alle tijden en culturen. Ze zorgen voor opschudding en creativiteit, maar als hun invloed te groot wordt, ondermijnen ze de basis van vertrouwen en de kracht om samen te werken. Daarom is het vooral in chaotische tijden belangrijk dat leiders ruimte scheppen voor open dialoog, zodat we cultuurveranderingsprocessen als tribe kunnen doorleven en er sterker uitkomen.’
Wat het risico is van toenemende trickstertactieken in het centrum van de macht én wat de valkuilen zijn van ons eigen naïeve verlangen naar goede verhalen en quick fixes, beschrijft Jitske in haar nieuwste boek, ‘Tricky Tijden – laat je niet gek maken’, waarin ze pleit voor een revolutie van begrenzing en echtheid. Voor ondernemers die inspiratie zoeken voor hun eigen bedrijfscultuur zijn ook eerder verschenen boeken een aanrader, zoals De Corporate Tribe, Building Tribes en Jam Cultures.
Deze cookies zorgen ervoor dat deze website naar behoren functioneert. Ook houden we met deze cookies anoniem website statistieken bij. Omdat deze cookies strikt noodzakelijk zijn, kunt u ze niet weigeren zonder de werking van de website te beïnvloeden. U kunt deze cookies blokkeren of verwijderen door uw browserinstellingen te wijzigen, zoals beschreven in ons privacy statement.
Deze cookies verzamelen informatie die wordt gebruikt om ons te helpen begrijpen hoe onze website wordt gebruikt of hoe effectief onze marketingcampagnes zijn. Ook helpen deze cookies ons om deze website aan te passen en zo uw gebruikservaring te kunnen verbeteren.
Met deze cookies kan uw surfgedrag worden gemonitord door advertentienetwerken waardoor we advertenties kunnen tonen op basis van uw interesses en surfgedrag. Ook voeren deze cookies functies uit waarmee onder andere wordt voorkomen dat dezelfde advertentie voortdurend verschijnt.
